Autor: Hubert Lichtański
Ptaki drapieżne są ważnymi elementami ekosystemów w Polsce. Ta publikacja ma na celu przedstawienie podstawowych informacji na temat kilku ptaków drapieżnych występujących w Borach, ich ekologii, zachowań i problemów związanych z ochroną. Przegląd literatury zawiera również informacje na temat najnowszych badań dotyczących ptaków drapieżnych, w tym trendy populacyjne, wpływ czynników antropogenicznych oraz metody monitoringu i ochrony tych gatunków.
Ptaki drapieżne w Polsce obejmują różnorodne gatunki, takie jak orły (w tym bieliki, orliki krzykliwe i orły przednie), sokoły (m.in. kobuzy, krogulce, sokoły wędrowne), jastrzębie i myszołowy. Wszystkie te gatunki mają swoje unikalne cechy ekologiczne i zachowania łowieckie. Są one kluczowymi elementami łańcuchów pokarmowych i regulują liczebność innych zwierząt.
Artykuł poświęciłem czterem moim ulubionym gatunkom ptaków drapieżnych. Trzy z nich możemy niemal na co dzień obserwować w naszej okolicy. Jeden z nich jest wyjątkowy, ponieważ w Borach Dolnośląskich występuje od niedawna.
KANIA RUDA
Kania ruda jest nielicznym, a lokalnie bardzo nielicznym gatunkiem lęgowym kraju, której krajowa liczebność populacji szacowana jest na poziomie 1000-1500 par lub około 1000 par, na co wskazują dane zgromadzone przez Komitet Ochrony Orłów. Obecnie gatunek osiąga najwyższe zagęszczenia i liczebności na Pomorzu Zachodnim, w Wielkopolsce i Ziemi Lubuskiej, a także na Dolnym Śląsku.
W części środkowej i południowo-wschodniej Polski drapieżnik ten praktycznie nie występuje. Kania ruda związana jest z terenami o urozmaiconym krajobrazie otwartym w którym sąsiadują ze sobą płaty różnorodnych typów siedlisk (łąk, mokradeł, zróżnicowanych upraw rolnych oraz lasów).
W regionie województwa lubuskiego, kanie najchętniej zasiedlają obszary dolin rzecznych Odry, Warty i Noteci, a także tereny z dużym udziałem jezior oraz stawów rybnych.
Ptak ten jest typowym gatunkiem skraju lasu, bardzo rzadko zasiedlającym wnętrza rozległych kompleksów leśnych. Gniazda buduje na różnych gatunkach drzew występujących na danym terenie i bardzo często jest ozdabiane szmatami, reklamówkami i różnymi materiałami zebranymi z wysypisk śmieci.
Fot. Rafał Szozda
KANIA CZARNA
Kania czarna, to wędrowny ptak, który występuje na bardzo dużym obszarze Europy. Oprócz Europy, występuje także w Azji. Rzecz jasna również w naszym kraju. Pomimo dużej liczebności i rozpowszechnieniu.
Polsce liczebność tego ptaka ocenia się w niewielkiej liczbie niespełna 1000 par. Główną ostoją kani czarnej w województwie lubuskim jest Park Narodowy Ujście Warty oraz Puszcza Notecka ale również spotkać na południu województwa lubuskiego.
Chociaż kania ruda gnieżdzi się lasach, jednak pokarm zdobywa wyłącznie na terenach otwartych, głównie nad woadmi i w krajobrazie rolniczym. Główny składnik jej diety stanowia ryby, drobne ssaki, ptaki i padlina. W odróżnieniu od rybołowa kania polująca na ryby nie zaurza się w wodzie. Chwyta zdobych pływającą tuż pod powierzchnia wody lub zbiera martwe osobniki. Pod tym względem jej polowanie przypomina zdobywanie pokarmu przez bielika, od którego kania jest znacznie bardziej zwrotna.
Kania czarna jest gatunkiem, który w naszej strefie geograficznej przebywa dość krótko, bo pół roku. Pozostałą część roku ptaki spędzają na trasach przelotów oraz na zimowiskach w środkowej i południowej Afryce. Powrót kan na terniy legowe w Polsce nastepuje na ptrzełomie marca i kwietnia. Choć większość par powraca w kolejnych latach w tę samą okolicę, niechętnie decydują się na ponowne zajęcie zeszłorocznego gniazda. Buduja nowe lub odbudowują jedno z gniazd pochądzych
z lat wcześniejszych.
W gniazadach kani pojawiają się najczęśćiej dwa lub trzy jaja, wysiadywane nastepnie przez 5 tygodni przez samicę. Piskleta łatwo odróżnic od innych ptaków drapieznych po długim, ponad centymetrowej długości puchu na głowie.
Fot. Robert Babisz
BIELIK
Bielik to największy krajowy ptak drapieżny o rozpiętości skrzydeł sięgającej 240 cm. Dorosły ptak ubarwiony brunatno z rozjaśnioną głową i ramionami oraz krótkim, białym ogonem. Dziób żółty, potężny, a mocne nogi mają nieopierzone skoki. Młody jest brunatny o łaciatym upierzeniu z ciemnym dziobem i ogonem, które jaśnieją z wiekiem i osiągają ubarwienie dorosłych po 4-5 latach.
Bieliki w Borach Dolnośląskich gniazdują w środowisku leśnym, zajmując najczęściej stare drzewostany sosnowe, grądowe oraz łęgi nadrzeczne, położone w okolicach jezior, kompleksów stawów rybnych oraz dolin rzecznych, w obrębie których zdobywają pokarm.
Te piękne drapieżniki budują jedne z największych gniazd spośród wszystkich ptaków.. Bardzo często posiadają w swoich rewirach lęgowych od 2 do 3 gniazd, które naprzemiennie wykorzystują do rozrodu w różnych latach. Systematycznie rozbudowywane konstrukcje mogą osiągać imponujące rozmiary nawet do 4m wysokości i 2.5m średnicy, a ciężar takiego gniazda może wynosić ponad 1 tonę.
Zasadniczym pokarmem bielika są ryby i ptaki wodno błotne, natomiast w okresie zimy bardzo ważnym źródłem pokarmu staję się padlina różnych gatunków ssaków. Drapieżniki te, stosują bardzo rożne techniki łowieckie od polowania z zasiadki lub z powietrza, po ataki w tandemie, brodzenie w płytkiej wodzie lub podbieraniu upolowanych ofiar innym ptakom , a nawet osobnikom własnego gatunku.
Fot. Grzegorz Długosz
RYBOŁÓW
Rybołów jest bardzo silnym ptakiem o masie ciała 1,5 – 2 kg. Rozpiętość skrzydeł wynosi 150 – 170 cm. Podczas aktywnego lotu jego skrzydła są lekko zgięte, a podczas szybowania wyprostowane i szeroko rozpostarte. Rybołowa możemy poznać po głowie i nieskazitelnie białym spodzie ciała, kontraktującym z czarnym pasem wokół oczu oraz prawie czarnym płaszczem. Palce rybołowa zakończone są długimi zakrzywionymi pazurami, wnętrze jego szponów jest szorstkie, co ułatwia drapieżnikowi na lepsze chwycenie ryb. W województwie lubuskim liczba tego ptaka to zaledwie 10 par. Całość europejskiej populacji ocenia się na 8000 par, z czego 90% występuje w Szwecji, Finlandii i Rosji.
Ptak żywi się prawie wyłącznie rybami. Chwyta ryby o masie około 300 g, jednak potrafi upolować nawet dwukilogramowe (!). Polowanie rybołowa jest bardzo widowiskowe. Ptaki nadlatują nad zbiornik wodny, po czym, krążąc na wysokości 20-40 metrów, wypatrują zdobyczy. Atakują ofiarę spadając w wodę z dużą prędkością. Tuż nad wodą wyciągają przed siebie nogi i nurkują, próbując jednocześnie chwycić rybę.
Jest to gatunek monogamiczny, czyli żyjący w parach, w które ptaki łączą się po przylocie do zimowisk. Dojrzałość płciową osiąga w wieku 3-4 lat, ale po raz pierwszy do rozrodu przystępuje zazwyczaj w 5-6 roku życia. W ostatnich dniach marca lub na początku kwietnia na tereny lęgowe powracają samce. Kilka dni później przylatują samice.
Rybołów został w Polsce objęty całoroczna ochroną gatunkową już w roku 1952. Ponadto od roku 1984 ochronie prawnej podlegają również miejsca gniazdowania rybołowa. Poważnym zagrożeniem dla populacji jest wyrąb starych odpowiednich do gniazdowania drzew.
Fot. Google grafika
Wnioski z przeglądu literatury wskazują na znaczenie ochrony ptaków drapieżnych w Polsce. Wzrost świadomości społecznej, ochrona siedlisk, ograniczenie stosowania pestycydów oraz odpowiednie zarządzanie obszarami chronionymi są kluczowe dla długoterminowej ochrony tych gatunków. Konieczne są również dalsze badania nad ekologią i zachowaniem ptaków drapieżnych w celu lepszego zrozumienia ich potrzeb i opracowania skutecznych strategii ochrony.
Publikacja stanowi przegląd literatury naukowej(książki Komitetu Ochrony Orłów i Michała Bielewicza) i aktualnych badań dotyczących ptaków drapieżnych w Polsce. Ochrona tych gatunków jest nie tylko istotna dla zachowania bioróżnorodności, ale również dla zapewnienia ekologicznej równowagi w polskich ekosystemach.
